در این مقاله اختلاف سود حسابداری و سود ماخذ محاسبه مالیات بر رشد و پایداری سود بررسی شده است. یافته های مقاله با استفاده از داده های نمونه انتخابی از 80 شرکت و بکارگیری تحلیل آماری رگرسیون به صورت داده های ترکیبی نشان می دهد که در بازار سرمایه ایران، اختلاف سود حسابداری و سود ماخذ محاسبه مالیات با تغییرات آتی سود خالص بعد از مالیات رابطه معنی داری دارد، به طوری که با افزایش این اختلاف از میزان رشد سود خالص شرکت ها کاسته می شود. همچنین شواهد نشان می دهد که اختلاف بین سود حسابداری و سود ماخذ محاسبه مالیات با تغییرات آتی مالیات رابطه معنی داری دارد. به طوری که با افزایش این اختلاف بر میزان رشد مالیات در سال های آتی افزوده می شود. در ارتباط با پایداری سود نیز نتایج حاکی از این است که در میان شرکت های بورسی، اختلاف زیاد بین سود حسابداری و سود ماخذ محاسبه مالیات، پایداری سود شرکت ها را تحت تاثیر قرار می دهد به طوری که با زیاد بودن اختلاف مثبت و یا منفی بین سود حسابداری و سود ماخذ محاسبه مالیات از پایداری سود شرکت ها کاسته می شود.

حسابداری و تشخیص مالیات دو رشته مجزا با اهداف متفاوتی هستند اما یک وجه اشتراک مهم دارند، در واقع نقطه شروع در محاسبه مالیات بر درآمد، همواره سود حسابداری است. درآمد مشمول مالیات براساس رویه های منظم حسابداری و قوانین مالیاتی تعیین می شود. از طرفی، یکی از موارد مربوط به افزایش ریسک حسابرسی که منجر به تغییر در کیفیت حسابرسی می شود، وجود اختلاف زیاد بین سود مبتنی بر دفاتر حسابداری و درآمد مشمول مالیات می باشد. براین اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر اختلاف سود حسابداری با درآمد مشمول مالیات بر کیفیت حسابرسی با تاکید بر نقش کیفیت سود می باشد. در این راستا، نمونه آماری پژوهش شامل داده های 91 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1393 الی 1397 می باشد. برای آزمون فرضیه ها از رگرسیون خطی چند متغیره استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که کیفیت سود بر رابطه بین اختلاف سود حسابداری با درآمد مشمول مالیات و کیفیت حسابرسی، نقش تعدیل کننده دارد به نحوی که شرکت هایی که اختلاف سود حسابداری با درآمد مشمول مالیات زیادی دارند، از کیفیت حسابرسی بیشتری برخوردار هستند. همچنین اختلاف سود دفتری-مالیاتی بیانگر یک معیار قابل مشاهده برای کیفیت سود می باشد که تصمیمات حسابرس را تحت تاثیر قرار می دهد.

درآمدهای مالیاتی دولت از بخش اشخاص حقوقی بیشتر از سایر منابع وصول مالیات است و وصول سریعتر و به موقع مالیات از این بخش منافع اجتماعی زیادی بهمراه خواهد داشت. بدلیل وجود اختلافاتی که بین سود ابرازی شرکت ها و سود مشمول مالیات قطعی شده آن ها وجود دارد وصول مالیات از این بخش با تاخیر صورت می گیرد، بنابراین رفع اختلافات موجب کاهش زمان وصول این منابع شده و فواید اجتماعی و اقتصادی بیشتری بهمراه خواهد داشت. تحقیق حاضر این عوامل را از دو دیدگاه مودی و مقامات مالیاتی بررسی و عوامل عمده ای را که موجب این اختلاف می شوند، شناسایی کرده است. در این تحقیق، فرضیه اصلی عبارت است از: بین سود مشمول مالیات ابرازی و سود مشمول مالیات قطعی شده اشخاص حقوقی از دیدگاه مقامات مالیاتی و مودیان مالیاتی تفاوت معنی داری وجود دارد». از روش های کتابخانه ای و میدانی و همچنین از آزمون دوجمله ای و آزمون فریدمن برای این پژوهش استفاده شده است. طبق بررسی های انجام شده اولویت بندی عوامل موثر بر ایجاد اختلاف بین سود ابرازی و سود مشمول مالیات اشخاص حقوقی عبارتند از: فرارهای مالیاتی، اختلاف مابین اصول حسابداری و قوانین مالیاتی، شرایط اقتصادی، حد نصاب های مقرر در قوانین مالیاتی، تمکین به پراخت سایر قانونی عوارض.

نقطه شروع بسیاری از تصمیم های اقتصادی و سرمایه گذاری، آگاهی از کم و کیف سود گزارش شده شرکت به عنوان شاخصی از عملکرد مدیریت آن است. در این میان به دلیل جدایی مالکیت از مدیریت، همواره سود گزارش شده توسط مدیریت، بیانگر سود واقعی مورد درخواست سرمایه گذاران نیست. چرا که سود به واسطه عدم ارایه تعریف واحد, جامع و چارچوب مند در ادبیات حسابداری و نیز به دلیل انعطاف و خلاء استانداردهای گزارشگری مالی، این امکان را برای مدیران فراهم می کند که سود را برای دستیابی به اهداف و منافع شخصی خود مورد دستکاری قرار دهند. به عبارتی در حال حاضر سود خالص ارایه شده ترکیبی از اقلام واقعی، گاهی صوری و اقلام تخمینی است و عیوب این سود که جنبه واقعی بودن را از آن دور می کند این است که اولا معاملات صوری اساسا مبنای واقعی نداشته و در صورت کشف آن، تقلب در گزارشگری مالی محسوب می شود دوما اقلام تخمینی و قضاوتی هم نتیجه پندارهای مدیریت است و نه دادوستدهای انجام شده و اصولا نمی توان به چنین اقلامی صفت واقعی را منتسب کرد و بالاخره مبادلات واقعی هم ممکن است از تمایلات مدیریتی مصون نمانده باشد. درنتیجه باید از مفهوم سود واقعی چشم پوشی و به سطح سود حسابداری با کیفیت اکتفا کنیم. ضمنا بیان صادقانه سود به شکل ایده آل (از منظور تیوریک) امکان پذیر نیست و نمی توان مفهوم سود اقتصادی را به عنوان الگویی مناسب و عملی برای ارایه یک سود حسابداری با کیفیت تلقی کرد و تمسک به این مفهوم در دنیای حسابداری امکان پذیر نیست و در نهایت جنبه های دقت و حساسیت سود نیز در حال حاضر چندان گره گشا نیست.